W 2025 roku planowane jest wprowadzenie nowelizacji Kodeksu cywilnego, która zniesie instytucję ubezwłasnowolnienia i wprowadzi kuratorów. Zmiana ta, choć ma na celu poprawę ochrony praw osób z niepełnosprawnościami, budzi znaczące kontrowersje i obawy związane z możliwością nadużyć ze strony kuratorów. Przypomnijmy, że podstawą do ubezwłasnowolnienia było: choroba psychiczna, niedorozwój umysłu, zaburzenia neurorozwojowe jak autyzm oraz inne zaburzenia umysłu jak przykładowo: demencja, Alzheimer, zaburzenia amnestyczne czy choćby alkoholizm, bulimia albo schizofrenia.
Nowelizacja Kodeksu Cywilnego
Zgodnie z nowelizacją Kodeksu cywilnego, w miejsce ubezwłasnowolnienia pojawią się nowe mechanizmy prawne:
- Kurator – osoba wyznaczona przez sąd do reprezentowania i wspierania osoby z niepełnosprawnością w podejmowaniu decyzji.
- Pełnomocnictwo na wypadek niepełnosprawności – dokument umożliwiający wyznaczenie osoby, która w przyszłości będzie podejmować decyzje w imieniu osoby niepełnosprawnej.
Zakres władzy kuratora
Kurator będzie miał znaczną władzę nad osobą niepełnosprawną, w tym prawo do zarządzania jej majątkiem, podejmowania decyzji dotyczących leczenia, zamieszkania oraz codziennych spraw życiowych. Chociaż nadzór nad działalnością kuratora ma sprawować sąd, istnieje ryzyko nadużyć z uwagi na szeroki zakres jego kompetencji. Szczególnie problematyczne jest to, że osoba chora może nie być świadoma działań kuratora lub nie mieć zdolności do skutecznego zaskarżenia jego decyzji.
Ryzyko nadużyć
Istnieje poważne ryzyko, że kurator może nadużywać swojej władzy, szczególnie wobec osób, które nie są w stanie same się obronić, jak osoby z autyzmem. Prawo przewiduje możliwość skarżenia kuratora w okresie trzech lat, jednak w praktyce dla osób z poważnymi ograniczeniami zdrowotnymi, może to być trudne, jeśli nie niemożliwe. Osoby takie mogą nie zdawać sobie sprawy z nadużyć lub nie być w stanie skutecznie działać w swoim imieniu z powodu swojej niepełnosprawności.
Fundacja rodzinna jako mechanizm ochrony
W obliczu tych zmian, fundacja rodzinna może stać się kluczowym narzędziem ochrony interesów osób chorych, zwłaszcza dzieci autystycznych. Fundacja rodzinna:
- Zarządzanie majątkiem – pozwala na gromadzenie i zarządzanie majątkiem poprzez ustanowiony statut i skuteczne egzekwowanie jego z myślą o długoterminowym wsparciu osoby niepełnosprawnej, nawet po śmierci fundatora.
- Niezależność od kuratorów – fundacja działa na podstawie jasno określonych statutów i przepisów, co minimalizuje zasadniczo do zera ryzyko nadużyć ze strony kuratorów.
- Ciągłość wsparcia – zapewnia stabilne wsparcie finansowe i organizacyjne, nawet w przypadku śmierci najbliższych krewnych.
Praktyczne kroki do założenia fundacji rodzinnej
- Ustalenie celu – fundacja powinna mieć jasno określony cel, jakim jest ochrona i wsparcie osoby niepełnosprawnej.
- Statut fundacji – dokument regulujący zasady działania fundacji, zarządzanie majątkiem oraz procedury podejmowania decyzji.
- Rejestracja – formalne założenie fundacji poprzez rejestrację w odpowiednich organach administracyjnych.
Podstawa prawna
- Nowelizacja Kodeksu cywilnego – projekt ustawy wprowadzający kuratorów i pełnomocnictwa na wypadek niepełnosprawności: https://www.gov.pl/web/premier/projekt-ustawy-o-zmianie-ustawy–kodeks-cywilny-oraz-niektorych-innych-ustaw4
- Dyrektywy UE – unijne regulacje dotyczące ochrony praw osób z niepełnosprawnościami, promujące ich autonomię i samodzielność.
Wnioski
Zniesienie ubezwłasnowolnienia i wprowadzenie kuratorów to zmiany, które niosą ze sobą zarówno szanse, jak i ryzyka. Fundacja rodzinna, dzięki swojej strukturze i celom, może stanowić skuteczne zabezpieczenie interesów osób z niepełnosprawnościami, minimalizując ryzyko nadużyć i zapewniając długoterminowe wsparcie.
Dzięki tym mechanizmom, osoby niepełnosprawne mogą liczyć na większą autonomię i lepszą ochronę, nawet w trudnych sytuacjach życiowych.
Zapewnienie długoterminowej ochrony osób niepełnosprawnych poprzez fundacje rodzinne może być kluczowym elementem zabezpieczenia ich praw i interesów w nowym systemie prawnym.
Autorzy: Wojciech Kaldyk, Gracjan Zieliński
Nota od autora:
- Obrazek wyróżniający wygenerowany przez DALL-E, model sztucznej inteligencji z OpenAI.
- Przy tworzeniu tego artykułu korzystałem z pomocy narzędzi sztucznej inteligencji, w tym Chat GPT, które wspierały mnie w analizie dokumentów źródłowych oraz redagowaniu ostatecznej treści. Mimo to, wszelkie opinie i wnioski należą wyłącznie do mnie jako autora.
- Niniejsze opracowanie ma charakter poglądowy. Przed wdrożeniem jakiegokolwiek modelu zalecam skontaktowanie się z wyspecjalizowanym radcą prawnym, doradcą podatkowym oraz wystąpienie do Krajowej Informacji Skarbowej w celu uzyskania interpretacji podatkowej lub opinii zabezpieczającej. Należy pamiętać, że przepisy mogą się zmieniać.
