8) Pytania i Odpowiedzi

Celem założenia fundacji rodzinnej jest przede wszystkim zarządzanie majątkiem prywatnym w sposób, który zapewnia korzyści dla określonych osób, często członków rodziny, przez dłuższy czas, nawet przez wiele pokoleń. Fundacja taka nie jest tworzona dla założyciela, ale może być formą ochrony majątku przed różnymi zewnętrznymi czynnikami.

Przepisy prawne w Polsce umożliwiają wykorzystanie fundacji rodzinnych jako narzędzi do długoterminowego zarządzania majątkiem oraz przekazania go w przyszłości. Każdy indywidualnie ma prawo do dysponowania swoją własnością, a fundacja rodzinnie może być ustanowiona w testamencie lub za życia fundatora. Zasady dziedziczenia nie są naruszone, gdyż istnieje wymóg, by testament lub ostateczne rozporządzenia zostały sporządzone. Fundacja taka pozwala na wprowadzenie modyfikacji zgodnie z wolą założyciela.

Fundacja ma za zadanie przede wszystkim zabezpieczyć majątek na przyszłość dla wskazanych beneficjentów i nie jest przeznaczona do świadczeń jednorazowych czy pomocy charytatywnej. Mimo to, może również wspierać osoby poszukujące pomocy, jeśli fundator takie cele uwzględnił. Działalność fundacji nie ogranicza się do świadczeń majątkowych, może ona również pełnić inne funkcje w zależności od ustaleń fundatora. Finalnie, fundacja ta staje się formą zabezpieczenia majątkowego, która oddziela zarządzanie majątkiem fundacji od majątku osobistego fundatora.

System prawny w Polsce wciąż pozwala na tworzenie fundacji o charakterze innym niż rodzinny, tzw. fundacji publicznych. Zgodnie z aktualnie obowiązującą ustawą z dnia 6 kwietnia 1984 r. o fundacjach, osoby zainteresowane mają możliwość założenia fundacji i nadania jej celów społecznych lub gospodarczych, które odpowiadają na kluczowe potrzeby państwa polskiego, takie jak zdrowie, edukacja, kultura, ochrona środowiska czy opieka nad dziedzictwem kulturowym.

Podobnie jak fundacje rodzinne, publiczne mogą być zainicjowane przez testament i wchodzić w skład spadku, jeżeli są wpisane do odpowiedniego rejestru w wyznaczonym czasie. Warto zauważyć, że pomimo różnych celów, które fundacje mogą realizować, wszystkie działają w granicach polskiego prawodawstwa, które reguluje ich działania. Fundacja publiczna przede wszystkim służy społeczeństwu i może prowadzić działalność o szerokim zasięgu, natomiast fundacja rodzinna koncentruje się na interesach prywatnych, chociaż także może pełnić role społeczne. W tej relacji istnieje pewna asymetria, ponieważ fundacja rodzinna może spełniać funkcje publiczne, w przeciwieństwie do fundacji publicznych, które nie są przewidziane do realizacji celów prywatnych.

W wyjątkowych przypadkach, niektóre fundacje działające na terenie Polski mogą być zobligowane do zakończenia działalności, jeśli zaistnieje specyficzna sytuacja prawna związana z nowymi regulacjami dotyczącymi fundacji rodzinnych. Mówimy tutaj o fundacjach, które są już aktywne i znane na rynku, lecz używają w swojej nazwie określenia „fundacja rodzinna” w sposób niezgodny z nowymi przepisami. Zgodnie z art. 140 ustawy o fundacjach rodzinnych, te fundacje mają czas do dwóch miesięcy od wejścia w życie ustawy, aby dostosować swoje nazewnictwo.

Ta zmiana wynika z przepisów przejściowych, które dotyczą tylko tych fundacji, które są zarejestrowane w Krajowym Rejestrze Sądowym i które, pomimo że działają publicznie, w swojej nazwie noszą określenie „fundacja rodzinna”. Zmiana nazwy w takim przypadku jest wymagana, aby nie dochodziło do pomyłek i aby jasno odróżniać fundacje rodzinne od publicznych. Przepisy podkreślają, że fundacja nie może być zmuszona do zamknięcia, jeśli jedynie dostosuje swoją nazwę zgodnie z nowym prawem.

W dalszych wyjaśnieniach wskazuje się, że fundacje publiczne służą szerokim celom społecznym i gospodarczym, w przeciwieństwie do fundacji rodzinnych, które są bardziej skoncentrowane na interesach prywatnych. Przepisy wyraźnie rozgraniczają te dwie formy, podkreślając, że fundacje publiczne nie mogą pełnić funkcji fundacji rodzinnych, natomiast te drugie mogą obejmować w swoich działaniach cele społeczne.

Zgodnie z przepisami prawa, konstytuowanie fundacji rodzinnych może nastąpić już teraz, przed wprowadzeniem w życie nowelizacji ustawy regulującej tę materię. Proces ten jest dopuszczalny na mocy obowiązujących przepisów i dotyczy zarówno osób fizycznych, jak i prawnych. Akt założycielski takiej fundacji, który może być formą testamentu lub innego dokumentu prawnego, powinien spełniać wymogi określone w art. 1 ustawy o fundacjach. Zawartość takiego dokumentu powinna być zgodna z przepisami o fundacjach rodzinnych, które wejdą w życie w przyszłości.

W takim akcie założycielskim wskazać należy osoby uprawnione do korzystania z majątku fundacji i określić zasady ich wyboru. Jest to możliwe dzięki elastyczności obecnego prawa, które umożliwia tworzenie fundacji z wyprzedzeniem. Co istotne, po wejściu w życie nowych przepisów, fundacje utworzone przed ich obowiązywaniem nadal będą mogły funkcjonować, o ile ich zasady działania nie będą sprzeczne z nowo wprowadzonymi regulacjami. Wszystko to ma na celu zapewnienie płynności prawnej i ochronę interesów założycieli oraz beneficjentów fundacji.

Podczas tworzenia fundacji rodzinnej występuje okres przejściowy od momentu jej ustanowienia, na przykład poprzez testament, do czasu jej formalnego zapisu w rejestrze, który jest zaplanowany w nowej ustawie. W tym przedziale czasowym, chociaż fundacja nie posiada pełni zdolności prawnych, może podejmować działania organizacyjne i przygotowawcze. Czynności te obejmują na przykład wykonywanie decyzji przez zarząd lub inne osoby upoważnione przez statut fundacji. Działania te mają charakter tymczasowy i są niezbędne dla późniejszego, pełnego funkcjonowania fundacji w obrocie prawnym. Dopiero po wpisaniu fundacji do rejestru, na mocy art. 23 ustawy o fundacjach rodzinnych, uzyskuje ona pełną zdolność do działania jako podmiot prawny, co umożliwia jej pełną działalność.

Należy zauważyć, że nowy rejestr fundacji rodzinnych znajduje się przy Sądzie Okręgowym w Piotrkowie Trybunalskim, a nie w Krajowym Rejestrze Sądowym, co stanowi zmianę w porównaniu do dotychczasowego systemu rejestrowania fundacji. Ta nowa procedura rejestracji jest zgodna z kierunkiem zmian wprowadzanych przez nową ustawę i ma na celu uporządkowanie i ujednolicenie procesu rejestracji fundacji rodzinnych w Polsce.

Informacje zawarte w rejestrze fundacji rodzinnych będą publicznie dostępne, jako że fundacja rodzinna stanowi podmiot prawny i jako taki, musi zapewniać transparentność swoich działań. Jawność rejestru jest konieczna, aby zidentyfikować osoby upoważnione do reprezentacji każdej fundacji. Zgodnie z art. 111 ust. 2 ustawy, każdy ma możliwość uzyskania odpisów, wyciągów, zaświadczeń oraz informacji z rejestru fundacji rodzinnych.

Jednakże, istnieje pewne napięcie między transparentnością a prywatnością, ponieważ jawność informacji może być niezgodna z oczekiwaniami potencjalnych fundatorów dotyczącymi poufności. Publicznie dostępne będą dane ogólne, na przykład wysokość kapitału założycielskiego, ale nie informacje szczegółowe o beneficjentach. Najbardziej wrażliwe dane mogą być chronione i dostępne tylko w konkretnych sytuacjach.

Dostęp do dokumentów rejestrowych będzie możliwy za zgodą sądu rejestrowego, przy czym art. 113 ust. 2 ustawy wskazuje, że przeglądania mogą dokonywać osoby bezpośrednio związane z fundacją, takie jak fundatorzy, członkowie zarządu, beneficjenci, czy inne osoby wykazujące prawny interes. Należy podkreślić, że samo wyrażenie interesu nie jest wystarczające do uzyskania dostępu – konieczne jest wykazanie interesu prawnego.

Ustawa regulująca funkcjonowanie fundacji rodzinnych zakłada domniemanie, że wpisy do rejestru tych fundacji zawierają dane rzetelne. Beneficjenci oraz inne osoby współpracujące z fundacją rodzienną nie będą ponosić konsekwencji za nieścisłości w rejestrze, pod warunkiem, że nie byli świadomi wprowadzenia nierzetelnych informacji. Wartość tych danych jest chroniona przez przepisy prawne, które nakładają odpowiedzialność za ich prawidłowe zarejestrowanie na fundację.

Zgodnie z odpowiednimi artykułami ustawy, fundacja rodzinna jest odpowiedzialna za ewentualne szkody wynikające z wprowadzenia nieprawdziwych danych do rejestru. Jeśli obowiązujące dane były podstawą do podjęcia pewnych działań i wpłynęły na decyzje osób trzecich, fundacja może być zobowiązana do ich naprawienia. Odpowiedzialność ta nie obejmuje przypadków siły wyższej lub działań osób trzecich, które działały w dobrej wierze, a także nie obejmuje sytuacji, gdy osoby trzecie miały świadomość nieprawidłowości danych.

Od chwili jej ustanowienia, fundacja rodzinna jest upoważniona do zarządzania swoim majątkiem oraz do realizowania ochrony majątkowej, obejmującej między innymi zdolność prawową do posiadania nieruchomości i innych praw majątkowych. Taka fundacja może zaciągać zobowiązania i być strona procesów sądowych. Jest już uprawniona do dokonywania wypłat na rzecz beneficjentów, na podstawie art. 23 ust. 3 ustawy o fundacjach rodzinnych, który określa, że zanim fundacja zostanie w pełni zarejestrowana, może ona podejmować ograniczone działania.

W odniesieniu do działalności nieuregulowanej specjalnymi przepisami, fundacja rodzinna podlega ogólnym regulacjom prawa fundacyjnego. Dodatkowo, zasady podatkowe również mają zastosowanie do świadczeń wypłacanych przez fundację, nawet w okresie przed jej pełnym zarejestrowaniem. To oznacza, że osoby, które otrzymały świadczenia od fundacji rodzinnej w okresie organizacyjnym, nie muszą ich zwracać, ale może powstać kwestia odpowiedzialności osób reprezentujących fundację w tym czasie.

W kontekście fundacji rodzinnej, nie występuje pojęcie wspólników, ponieważ nie jest ona przedsięwzięciem handlowym ani spółką. Fundacja rodzinna działa na podstawie osobności prawnej i nie prowadzi działalności na zasadach wspólnictwa, które jest charakterystyczne dla spółek prawa handlowego. Mimo że można zauważyć pewne analogie w funkcjonowaniu fundacji i spółek, związane głównie z zarządzaniem majątkiem, fundacja rodzinna nie tworzy umów spółki ani nie łączy osób w celu wspólnego prowadzenia działalności gospodarczej. W fundacji rodzinnej nie ma miejsca na typowe dla spółek handlowych udziały czy zobowiązania wynikające z umów wspólników, ani na podział zysków między uczestników. Wszelkie działania fundacji opierają się na jej statucie i przepisach prawa, które definiują jej cele i sposób działania, zamiast umów między wspólnikami.

Nie jest tak, że spadkobiercy twórcy fundacji rodzinnej bez zastrzeżeń otrzymają świadczenia z niej wynikające. Decydujące znaczenie ma statut fundacji, który określa kto ma być beneficjentem, i nie jest to związane z kwestią dziedziczenia ustawowego czy testamentowego. Fundator może wyznaczyć beneficjentów niezależnie od kręgu spadkobierców, a bycie spadkobiercą nie gwarantuje praw do świadczeń fundacji. Jest to wynik zmian w prawie spadkowym, gdzie nowelizacja art. 991 § 2 kodeksu cywilnego stanowi, że jeżeli osoba uprawniona do zachowku nie otrzymała go w należytej wysokości, może dochodzić jego uzupełnienia.

Dodatkowo, warto wspomnieć, że istnieją sytuacje, w których spadkobiercy mogą mieć prawa związane z likwidacją fundacji lub zakończeniem jej działalności. Jest to jednak związane z konkretnymi przepisami regulującymi likwidację i zakończenie działalności fundacji rodzinnej, a nie z automatycznym przeniesieniem świadczeń.

Prawo nie nakłada obowiązku zakładania fundacji rodzinnych. Osoby myślące o zabezpieczeniu przyszłości swojego majątku nie są zobligowane do tworzenia takiej fundacji – mają wolność wyboru. Choć wprowadzenie fundacji rodzinnej do systemu prawnego daje nowe możliwości, nie oznacza to, że istniejące konstrukcje prawne zostają zastąpione. Ustawodawca nie zabrania także tworzenia podobnych instytucji prawnych za granicą. Fundacje rodzinne powołane są głównie do prywatnego zarządzania majątkiem. Jednak obowiązek adaptacji do nowych regulacji dotyczy istniejących już fundacji, które w nazwie zawierają określenie „fundacja rodzinna”. Wymagane jest ich dostosowanie do nowych przepisów w wyznaczonym terminie.